مقدمه
کم‌توجهی یکی از شایع‌ترین مشکلات رفتاری در میان کودکان است که می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و رشد عاطفی آن‌ها بگذارد. بسیاری از والدین، مربیان و حتی کادر درمان، گاهی این مسئله را با بی‌نظمی، تنبلی یا لجبازی اشتباه می‌گیرند، در حالی که کم‌توجهی می‌تواند ریشه‌های عمیق‌تری در ساختار روانی و عصبی کودک داشته باشد.
در این مقاله به بررسی دقیق‌تر نشانه‌های کم‌توجهی، دلایل احتمالی بروز آن و راهکارهایی برای مقابله و درمان این مشکل می‌پردازیم.
کم‌توجهی در کودکان چیست؟
کم‌توجهی (Inattention) به وضعیتی گفته می‌شود که کودک نمی‌تواند به‌صورت پایدار و هدفمند بر یک موضوع یا فعالیت تمرکز کند. این حالت معمولاً بیش از چند هفته ادامه می‌یابد و در زمینه‌های مختلفی از جمله مدرسه، خانه و بازی تأثیرگذار است.
کم‌توجهی ممکن است به تنهایی یا به‌عنوان بخشی از اختلال بیش‌فعالی/کم‌توجهی (ADHD) ظاهر شود.
نشانه‌های کم‌توجهی در کودکان
والدین و معلمان معمولاً این نشانه‌ها را در کودکان کم‌توجه مشاهده می‌کنند:
- ناتوانی در تمرکز طولانی بر تکالیف یا بازی‌ها
- بی‌توجهی به جزئیات و انجام اشتباهات زیاد در کارها
- فراموش‌کردن وسایل شخصی (مانند کتاب، مداد، اسباب‌بازی)
- گم‌کردن مسیر یا فراموش‌کردن دستورالعمل‌ها
- اجتناب از کارهایی که نیاز به تمرکز دارند
- بی‌نظمی، ناتوانی در مدیریت زمان
- عدم پاسخ مناسب به صدا یا سوال، گویی کودک در دنیای خودش است
این علائم باید به‌صورت مکرر، در محیط‌های مختلف و به مدت حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشند تا نیاز به بررسی جدی‌تری داشته باشند.
دلایل کم‌توجهی در کودکان
کم‌توجهی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. در بسیاری از موارد، این وضعیت حاصل ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و محیطی است. مهم‌ترین عوامل عبارت‌اند از:
1. اختلال نقص توجه (ADHD)
بیشتر کودکانی که دچار کم‌توجهی هستند، ممکن است به نوع خاصی از ADHD مبتلا باشند که تمرکز اصلی آن بر «نقص توجه» بدون وجود بیش‌فعالی است.
2. اضطراب و استرس
کودکانی که درگیر نگرانی، تنش یا محیط ناسالم خانوادگی هستند، ممکن است تمرکز کافی نداشته باشند.
3. مشکلات خواب
بی‌خوابی، بدخوابی یا اختلالات تنفسی در خواب می‌تواند منجر به خستگی مزمن و کاهش تمرکز در طول روز شود.
4. تغذیه ناسالم یا کمبود ویتامین‌ها
کمبود آهن، روی، اسیدهای چرب امگا-3 یا ویتامین D می‌تواند با مشکلات توجه مرتبط باشد.
5. استفاده بیش از حد از وسایل دیجیتال
تماشای طولانی‌مدت تلویزیون، تبلت یا موبایل ممکن است بر ساختار تمرکز مغز تأثیر بگذارد.
6. سبک فرزندپروری یا ساختار مدرسه
کودکانی که با روش‌های تربیتی یا آموزشی سخت‌گیرانه یا بسیار آزادانه مواجه هستند، ممکن است تمرکز کافی را یاد نگیرند یا حفظ نکنند.
کم‌توجهی چه تفاوتی با بی‌انگیزگی دارد؟
بسیاری از والدین کم‌توجهی را با بی‌علاقگی یا تنبلی اشتباه می‌گیرند، در حالی که کودک کم‌توجه ممکن است مایل به انجام کار باشد، اما نتواند تمرکز کند. در مقابل، کودک بی‌انگیزه، تمایل انجام کار را ندارد، حتی اگر تمرکز لازم را داشته باشد. درک این تفاوت برای تشخیص صحیح و برنامه‌ریزی درمانی بسیار مهم است.
چگونه به کودکی که دچار کم‌توجهی است کمک کنیم؟
راهکارهای درمانی برای کم‌توجهی می‌تواند ترکیبی از آموزش والدین، مداخلات رفتاری، روان‌درمانی و در مواردی دارودرمانی باشد. برخی راهکارها:
✅ تشویق و ساختاردهی
کودکان کم‌توجه نیاز به برنامه روزانه مشخص، زمان‌بندی دقیق و پاداش برای رفتارهای درست دارند.
✅ حذف محرک‌های حواس‌پرت‌کن
در هنگام انجام تکالیف یا فعالیت‌های آموزشی، باید محیط تا جای ممکن ساده و بدون عامل مزاحم باشد.
✅ فعالیت‌های تقویت تمرکز
بازی‌هایی مانند پازل، حافظه، شطرنج یا تمرینات تنفسی می‌توانند به بهبود توجه کمک کنند.
✅ مشاوره تخصصی
در صورت شدت علائم یا تداوم آن‌ها، توصیه می‌شود با روانشناس کودک مشورت شود.
جمع‌بندی
کم‌توجهی در کودکان یک مشکل شایع اما قابل درمان است. آگاهی والدین، همکاری مدرسه، محیط امن و حمایت عاطفی نقش کلیدی در کاهش علائم و بهبود تمرکز کودکان دارند. اگر فکر می‌کنید فرزندتان با این مشکل روبروست، به‌جای سرزنش یا فشار، با نگاهی علمی و حمایتی، در مسیر کمک به او قدم بردارید.
